Ζωονόσοι:Στις περισσότερες χώρες του Δυτικού κόσμου οι Ζωονόσοι από Ενδοκυττάρια Βακτήρια θεωρούνται μείζον πρόβλημα για τη Δημόσια Υγεία.

 
Οι ζωονόσοι είναι λοιμώδη νοσήματα που μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο αλλά και μεταξύ των ζώων, είτε άμεσα (π.χ. επαφή με μολυσμένα ζώα ή κόπρανα αυτών), είτε έμμεσα (από κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων και νερού). 

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εξάπλωση των ζωονόσων είναι η αύξηση της ζωοφιλίας και της συγκατοίκησης των ανθρώπων με τα ζώα, οι μαζικές μετακινήσεις των ανθρώπων και των ζώων, η αλλαγή του τρόπου ζωής, η προσαρμογή των μικροβίων και η εντατικοποίηση της εκτροφής των παραγωγικών ζώων. Οι ζωονόσοι που είναι γνωστές σήμερα ξεπερνούν τις 180 σε αριθμό και στο μακρύ κατάλογο προστίθενται συνεχώς νέες.

Στις περισσότερες χώρες του Δυτικού κόσμου οι Ζωονόσοι από Ενδοκυττάρια Βακτήρια θεωρούνται μείζον πρόβλημα για τη Δημόσια Υγεία. Μετα τον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων κατέταξε την Κοξιέλλα και τη Φρανσισέλα ως παράγοντες βιοτρομοκρατίας. Τα τελευταία 30 χρόνια στην Ευρώπη έχουν αναφερθεί περισσότερες από 20 επιδημίες πυρετου Q στον άνθρωπο (Εικόνα 1). Πρόσφατα στην Ολλανδία υπήρξε η μεγαλύτερη καταγεγραμμένη επιδημία πυρετου Q με περισσότερα από 4.000 δηλωμένα ανθρώπινα κρούσματα ενώ υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 40.000 άνθρωποι μολύνθηκαν από Κοξιέλλα κατά την εν λόγω επιδημία. Στην Γαλλία,  η Μπαρτονέλλα και η Κοξιέλλα θεωρούνται τα οι πιο συχνά αίτια ενδοκαρδίτιδας με αρνητική αιμοκαλλιέργεια (Εικόνα 2) ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες δηλώνονται περισσότερα από 12.000 περιστατικά νόσου εξ’ονυχων γαλής (Μπαρτονέλλα)  (https://wwwnc.cdc.gov/) και περίπου 6.000 περιστατικά Αναπλάσμωσης το χρόνο (Εικόνα 3). Επιδημίες και κρούσματα Τουλαραιμίας έχουν αναφερθεί σχεδόν σε όλες της Ευρωπαϊκές χώρες εκτώς από την Ελλάδα (Εικόνα 4). Τέλος, η Οριένσια tsutsugamushi  είναι η πιο συχνή αιτία πυρετού και εξανθήματος σε ταξιδώτες από την Νοτιοανατολική Ασία.

Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες Δυτικές χώρες, θεωρείται ότι οι Ζωονόσοι από Ενδοκυττάρια Βακτήρια δεν αποτελούν πρόβλημα για την Δημόσια Υγεία καθώς ο επιπολασμός και ο αντίκτυπος τους είναι άγνωστοι και προς το παρόν. Υπάρχουν ελάχιστες δημοσιεύσεις με ανθρώπινα περιστατικά αν και επιστημονικές μελέτες σε ζώα δείχνουν την ύπαρξη Ρικετσιών, Μπαρτονελλών, Αναπλασμάτων, Ερλίχιας και Κοξιέλλας στον Ελλαδικό χώρο. Πρόσφατα βρήκαμε μεγάλη διασπορά του πυρετού Q στην Ελλάδα καθώς και ένα νέο γονότυπο Κοξιέλλας στην αορτική βαλβίδα ασθενούς με ενδοκαρδίτιδα από πυρετό Q (Εικόνα 5). Η Ελλάδα είναι ενδημική χώρα για τη λεϊσμανίαση με την σπλαχνική μορφή (κυρίως Leishmania infantum) να αποτελεί την κύρια μορφή που απαντάται σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας. Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ στην Ελλάδα καταγράφονται κάθε χρόνο περίπου 30-70 περιστατικά σπλαχνικής λεϊσμανίασης και <10 περιπτώσεις δερματικής (Leishmania tropica). Η βρουκέλλωση ή μελιταίος πυρετός προκαλείται από βακτήρια του γένους Brucella και μεταδίδεται κυρίως μέσω άμεσης επαφής με μολυσμένα ζώα (κυρίως αιγοπρόβατα, βοοειδή, χοίρους) ή μέσω κατανάλωσης μη ασφαλώς παρασκευασμένων γαλακτοκομικών προϊόντων (π.χ. ανώριμο «φρέσκο» τυρί φέτα). Γενικά, η επίπτωση του νοσήματος στην Ελλάδα είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη. Τέλος, σε πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήσαμε σε περισσότερους από 5.000 ασθενείς βρήκαμε μεγάλο αριθμό ασθενών με murine typhus (Ρικέτσια typhi) σε όλα τα γεωγραφικά διαμερίσματα της χώρας (Εικόνα 6).

Οι ασθένειες που μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο & πώς μπορούν να προληφθούν

Η λύσσα είναι ένα άλλο γνωστό παράδειγμα των λεγόμενων ζωονόσων, η οποία μεταδίδεται και με ένα απλό δάγκωμα σκύλου που είναι μολυσμένος.

«Σχεδόν όλες οι νόσοι, με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι, προέρχονται από τα ζώα. Η ιλαρά, για παράδειγμα, μεταπήδησε από τα βοοειδή στους ανθρώπους γύρω στο 300 π. Χ.», λέει ο κτηνίατρος Φάμπιαν Λέεντερτς από το Κέντρο Helmholtz για την Έρευνα των Λοιμώξεων.

Ο κορoνοϊός Sars-CoV-2 είναι επίσης πολύ πιθανό να έχει περάσει από τα ζώα στον άνθρωπο, σύμφωνα με πολλούς ερευνητές, αν και δεν έχει αποδειχθεί κάτι τέτοιο ακόμη με βεβαιότητα. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Robert Koch (RKI), ο ιός Έμπολα μπορεί να μεταδοθεί στον άνθρωπο μέσω της επαφής με ορισμένα ζώα ή ζωικά προϊόντα.

Ο Π.Ο.Υ. προειδοποίησε τον Ιούλιο πως η Αφρική θα μπορούσε να γίνει νέα εστία για ζωονόσους, καθώς, σύμφωνα με σχετικές έρευνες, η εξάπλωσή τους εκεί αυξήθηκε κατά 63% την περασμένη δεκαετία. «Στην Αφρική υπάρχουν πολλές ανθρώπινες συμπεριφορές υψηλού κινδύνου που μπορούν να προωθήσουν τις ζωονόσους, όπως μαζικές επεμβάσεις στα οικοσυστήματα, συμπεριλαμβανομένης της αποψίλωσης των δασών ή το κυνήγι και η κατανάλωση άγριων ζώων», εξηγεί ο Σάσα Κνάουφ από το Ομοσπονδιακό Ερευνητικό Ινστιτούτο για την Υγεία των Ζώων. Ένας άλλος παράγοντας που παίζει ρόλο στην εξάπλωση των ζωονόσων στις αφρικανικές χώρες είναι η αυξανόμενη κινητικότητα των ανθρώπων, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το ρίσκο για πανδημίες.

Εφικτή η πρόληψη για νέες εξάρσεις ζωονόσων

Ωστόσο, μπορούν να ληφθούν προληπτικά μέτρα για τα ανωτέρω, όπως η βελτίωση των υγειονομικών υποδομών, ιδίως στις φτωχότερες χώρες, αλλά και η παρακολούθηση των αιτιών θανάτου των ζώων. Ειδικά στην Αφρική, θα πρέπει να υπάρχει καλά εκπαιδευμένο προσωπικό στις αγροτικές περιοχές, το οποίο θα μπορεί να σταματήσει γρήγορα τις ζωονόσους πριν εξαπλωθούν περαιτέρω. «Ο εμβολιασμός έχει νόημα σε επιδημίες για ομάδες κινδύνου ή γύρω από πληγείσες περιοχές, σαν ένα είδος δακτυλίου», εξηγεί ο Λέεντερτς. Η καλύτερη και ολοκληρωμένη παγκόσμια πρόληψη είναι ένα από τα διδάγματα της πανδημίας του κορονοϊού. Έτσι, οι 194 χώρες μέλη του Π.Ο.Υ. αποφάσισαν να αναπτύξουν μια συμφωνία-πλαίσιο για τον σκοπό αυτό.

Προκειμένου να περιοριστούν οι πανδημίες, επιδιώκεται τώρα από τους ερευνητές μια ολιστική “One-Health” προσέγγιση, η οποία εξετάζει τα ζώα και τους ανθρώπους ως όντα που συμβιώνουν. Ήδη παλαιότερα είχε αποδειχθεί πόσο πολύ η διατήρηση της υγείας των ζώων ωφελεί και τον άνθρωπο: ένα επιτυχημένο παράδειγμα είναι η εκ των πραγμάτων εξάλειψη της λύσσας στη Γερμανία, σύμφωνα με τον Κνάουφ. Από το 2008, η Γερμανία είναι σχεδόν απαλλαγμένη από κρούσματα λύσσας, κυρίως λόγω της συστηματικής ανοσοποίησης των αλεπούδων. «Η ανθρώπινη υγεία δεν μπορεί να εξεταστεί μεμονωμένα. Ζούμε μαζί με τα ζώα, καταναλώνουμε ζώα, ενώ ο ζωικός κόσμος επηρεάζεται και από το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή. Εδώ είναι που πρέπει να σκεφτούμε διαθεματικά», λέει από την πλευρά του ο Λέεντερτς.

Πάντως, οι προβλέψεις του Π.Ο.Υ. για την Αφρική ως εστία ζωονόσων αμφισβητούνται, καθώς ενδέχεται τα αυξημένα περιστατικά να οφείλονται στην εντατικότερη έρευνα και διάγνωση. Τελικά ωστόσο το συμπέρασμα παραμένει το ίδιο: όλοι πρέπει να αλλάξουμε την επικίνδυνη συμπεριφορά μας, διότι οι άνθρωποι είναι αυτοί που δημιουργούν το πρόβλημα, όχι τα ζώα. Η επόμενη πανδημία μπορεί κάλλιστα να ξεκινήσει από την Ευρώπη ή την Ασία. Η κλιματική αλλαγή, ως απότοκο της ανθρώπινης δραστηριότητας, συμβάλλει για παράδειγμα στην άνοδο της θερμοκρασίας, η οποία με τη σειρά της επιτρέπει σε παθογόνα τροπικών περιοχών να εγκατασταθούν ευκολότερα εδώ, όπως ο πυρετός του Δυτικού Νείλου.

Ένα πράγμα είναι βέβαιο: η Γερμανία μπορεί ακόμη να μάθει πολλά από την Αφρική, όπως την υιοθέτηση της ολιστικής προσέγγισης της ανθρώπινης υγείας συνδυαστικά με αυτής των ζώων. Σε χώρες της Αφρικής, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Νιγηρία, η οποία την ενέταξε στο πλαίσιο μίας πολυετούς εθνικής υγειονομικής στρατηγικής, αυτή η προσέγγιση είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένη.

Κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου παγκοσμίως καταγεγραμμένου κύματος γρίπης των πτηνών, μόνο λίγοι άνθρωποι έχουν μολυνθεί από τον ιό, δίχως καταγεγραμμένες περιπτώσεις μετάδοσης από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ωστόσο, πολλοί ερευνητές ανησυχούν για μια μετάλλαξη του ιού μετά από έξαρσή του σε φάρμα βιζόν στην Ισπανία, η οποία θα μπορούσε να προσαρμοστεί στα θηλαστικά.

Πηγή: DW