Το αρχικό α- προπαροξύτονων ρηματικών επιθέτων σε -τος ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙ ως στερητικό για να δηλώσει ότι το προσδιοριζόμενο δεν έχει υποστεί την ενέργεια που εκφράζει το ρήμα από το οποίο παράγεται: (αραδιάζω) αράδιαστος, (αραχνιάζω) αράχνιαστος.
‘Άσφαλτος’, όπως λέμε ‘ραβανί’''
Παλιότερα, πολύ γνωστή ελληνίδα τραγουδίστρια, είχε δηλώσει ότι «ουδείς άσφαλτος», εννοώντας ότι κανένας δεν είναι αλάνθαστος, χωρίς σφάλματα, και προκαλώντας γενικευμένη θυμηδία.
Ωστόσο, πίσω από τη χρήση του ‘άσφαλτος’ με τη σημασία ‘που δεν έχει κάνει σφάλμα’ κρύβεται ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της δομής των ανθρώπινων γλωσσών: η συνύπαρξη δομής και αυθαίρετων συμβόλων.
Θα αναφερθούμε σε παραδείγματα. Και πιο ειδικά, η λέξη π.χ. ‘ραβανί’, που σημαίνει τον γνωστό τύπο γλυκού, είναι ένα αυθαίρετο σύμβολο: δε διαθέτει εσωτερική δομή και σημαίνει αυτό που σημαίνει γιατί έτσι το μαθαίνουμε και πάει τέλειωσε.
Απεναντίας, λέξεις όπως ‘αχτένιστος’, ‘αχώνευτος’ ή ‘ακούραστος’ έχουν σημασία που προκύπτει από τη δομή τους: χοντρικά, και οι τρεις περιέχουν το στερητικό α(ν), ένα ρήμα, και μια κατάληξη –τος.
Έτσι ακόμα κι αν δεν τις είχατε ξανακούσει, με βάση τη δομή τους, θα μπορούσατε με ασφάλεια να προβλέψετε τη σημασία τους: ‘που δεν έχει χτενιστεί’, ‘που δεν έχει χωνευτεί’ και ‘που δεν έχει κουραστεί’.
Μάλιστα, επειδή το –τος είναι αμφίσημο, θα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα ‘αχώνευτος’ κι ‘ακούραστος’ και με τις εξής σημασίες: ‘που δεν μπορεί να χωνευτεί’ (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) και ‘που δεν μπορεί να κουραστεί’.
Στην περίπτωση του ‘άσφαλτος’, η γνωστή τραγουδίστρια χειρίστηκε τη λέξη σαν να ήταν όπως τα παραπάνω ρηματικά επίθετα σε –τος, αναλύοντας τη δομή της σε ένα στερητικό α(ν), το ρήμα ‘σφάλλω’ και την κατάληξη –τος.
Με άλλα λόγια, υπέθεσε ότι η λέξη έχει εσωτερική δομή.
Αυτό ήταν ‘λάθος’ επειδή η λέξη ‘άσφαλτος’ χρησιμοποιείται όπως η λέξη ‘ραβανί’: σαν ένα αυθαίρετο σύμβολο
που σημαίνει το υλικό με το ποίο στρώνουμε τους δρόμους, μπλοκάροντας μια πιθανή δομική ανάλυση όπως ‘που δεν έχει σφάλει’.
Ωστόσο, πίσω από τη χρήση του ‘άσφαλτος’ με τη σημασία ‘που δεν έχει κάνει σφάλμα’ κρύβεται ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό της δομής των ανθρώπινων γλωσσών: η συνύπαρξη δομής και αυθαίρετων συμβόλων.
Θα αναφερθούμε σε παραδείγματα. Και πιο ειδικά, η λέξη π.χ. ‘ραβανί’, που σημαίνει τον γνωστό τύπο γλυκού, είναι ένα αυθαίρετο σύμβολο: δε διαθέτει εσωτερική δομή και σημαίνει αυτό που σημαίνει γιατί έτσι το μαθαίνουμε και πάει τέλειωσε.
Απεναντίας, λέξεις όπως ‘αχτένιστος’, ‘αχώνευτος’ ή ‘ακούραστος’ έχουν σημασία που προκύπτει από τη δομή τους: χοντρικά, και οι τρεις περιέχουν το στερητικό α(ν), ένα ρήμα, και μια κατάληξη –τος.
Έτσι ακόμα κι αν δεν τις είχατε ξανακούσει, με βάση τη δομή τους, θα μπορούσατε με ασφάλεια να προβλέψετε τη σημασία τους: ‘που δεν έχει χτενιστεί’, ‘που δεν έχει χωνευτεί’ και ‘που δεν έχει κουραστεί’.
Μάλιστα, επειδή το –τος είναι αμφίσημο, θα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τα ‘αχώνευτος’ κι ‘ακούραστος’ και με τις εξής σημασίες: ‘που δεν μπορεί να χωνευτεί’ (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) και ‘που δεν μπορεί να κουραστεί’.
Στην περίπτωση του ‘άσφαλτος’, η γνωστή τραγουδίστρια χειρίστηκε τη λέξη σαν να ήταν όπως τα παραπάνω ρηματικά επίθετα σε –τος, αναλύοντας τη δομή της σε ένα στερητικό α(ν), το ρήμα ‘σφάλλω’ και την κατάληξη –τος.
Με άλλα λόγια, υπέθεσε ότι η λέξη έχει εσωτερική δομή.
Αυτό ήταν ‘λάθος’ επειδή η λέξη ‘άσφαλτος’ χρησιμοποιείται όπως η λέξη ‘ραβανί’: σαν ένα αυθαίρετο σύμβολο
που σημαίνει το υλικό με το ποίο στρώνουμε τους δρόμους, μπλοκάροντας μια πιθανή δομική ανάλυση όπως ‘που δεν έχει σφάλει’.
j.alexeioy
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΔΗΜΟΣΊΕΥΣΗ ΣΧΟΛΊΟΥ
Τα σχόλια στό 07magazine men'sblogspot υπάρχουν για να συνεισφέρουν οι αναγνώστες στο διάλογο. Η ευθύνη των σχολίων είναι (αστική και ποινική) και βαρύνει τους σχολιαστές.